U današnjem članku osvrnućemo se na sudbinu važnih istorijskih ličnosti koje su ostavile dubok trag u srpsko-turskim odnosima krajem 14. i početkom 15. veka.
- Sultan Murat I izgubio je život u Kosovskoj bici 1389. godine od ruke velikog srpskog junaka, Miloša Obilića. Zanimljivo je da mu je naslednika rodila Srpkinja, Čiček Hatun, što je izazivalo ljubomoru njegovog starijeg brata, Bajazita I.
Nakon Muratove smrti, Bajazit je na bojnom polju proglašen novim sultanom, a u svoj harem je doveo ćerku srpskog cara Lazara, Oliveru Lazarević. Njena sudbina povezana je sa političkim okolnostima koje su usledile posle Kosovske bitke. Oliverin brat, Stefan Lazarević, postao je vazal Osmanlijama, dok je njihova majka, kneginja Milica, upravljala Srbijom u njegovo ime. Upravo je ona, zajedno sa plemstvom i crkvenim vlastima, donela tešku odluku o vazalstvu Turcima i slanju Olivere u sultanov harem.
Ova odluka potvrđena je na Državnom saboru krajem 1389. godine, kada su Lazarevići pristali na vazalne obaveze, koje su podrazumevale plaćanje godišnjeg danka i ispunjavanje vojnih zahteva prema Osmanlijama. Prema predanju, srpski narod je ispratio Oliveru na njenom putu iz rodnog Kruševca ka Drenopolju, posipajući joj put ružama kao znak poštovanja i tuge.
U haremu, Olivera je uspela da stekne status jedne od četiri sultanove zakonite žene, poznate kao kadune. Iako je prvobitno njen boravak u haremu bio politički motivisan, sa vremenom se među njom i Bajazitom razvila prava ljubav. Izvori navode da je Olivera bila “neobično lepa” i da je imala veliki uticaj na svog muža, uspevši da održi prvo mesto u haremu i da zadobije njegovu iskrenu naklonost uprkos njegovom burnom temperamentu.
- Oliversin položaj koristila je i da pomogne svom narodu i državi. Ona nije napustila pravoslavnu veru, čak ni u okolnostima harema i stranog dvora. Njena vera i posvećenost bili su ključni za očuvanje identiteta i dostojanstva srpskog naroda u tim teškim vremenima.
Sudbina Olivere se dalje ispreplela sa važnim istorijskim događajima. Posle poraza Osmanlija u bici kod Angore 1402. godine, gde je tatarski vojskovođa Tamerlan zarobio sultana Bajazita, i Olivera je završila u zarobljeništvu. Prema osmanskoj tradiciji, Bajazit je zbog sramote koju je zarobljeništvo njegove supruge predstavljalo za njegov ugled, 8. marta 1403. izvršio samoubistvo.
- Olivera je oslobođena iste godine zahvaljujući diplomatskom posredovanju svog brata Stefana Lazarevića, koji je tada već bio despot Srbije i lično je poslao poslanstvo Tamerlanu. Povratkom u Srbiju 1403. godine, Olivera se trajno nastanila na dvoru svog brata u Beogradu, koji je tada bio prestonica.
Ona je bila njegova verna saputnica, savetnica i podrška sve do njegove smrti. Olivera je često putovala kod svoje sestre Jelene, koja je bila udana za Balšu Kosaču i živela u Dubrovniku, Zeti i Hercegovini. Posebno je bila cenjena u Dubrovniku, gde su je zvali Domina Despina — časna dama, od krvi i dostojanstva Svetloga Despota i njegovog dvora.
Važno je napomenuti da se princeza Olivera nakon povratka u Srbiju nije više udavala niti imala potomaka. Poslednji istorijski podaci o njoj potiču iz 1443. godine, a smatra se da je umrla posle 1444. godine, mada nije poznato gde je sahranjena.
Njena žrtva i doprinos u teškim vremenima posle Kosovske bitke duboko su poštovani među srpskim narodom već dok je bila živa. Olivera se smatra simbolom žrtve biblijskog karaktera, bogougodnom i hristolikom žrtvom prinetom iz slobode, ljubavi i odanosti prema svom narodu i otadžbini.
Kroz njenu priču vidi se kako je lični život i sudbina jedne žene neraskidivo povezan sa istorijskim događajima i političkim previranjima tog vremena. Njena odanost i snaga ostaju trajni primer žrtvovanja i mudrosti u trenucima krize, kao i spona između dva sveta — srpskog i osmanskog. Uprkos svim nedaćama, Olivera Lazarević ostala je urezana u kolektivnu svest kao ličnost koja je svojim životom uticala na tok istorije i pomogla da se sačuva duh jednog naroda.
